Donderdag 9 maart 2023 opende Michel Klijmij-van der Laan, wethouder gemeente Gouda en voorzitter Platform Slappe Bodem, officieel de expositie Sinking Cities Gouda in het Watersnoodmuseum. De expositie van fotograaf Cynthia Boll en journalist Stephanie Bakker vertelt het verhaal over die andere strijd tegen het water, want terwijl de zeegspiegel stijgt, daalt de bodem.

De expositie is een verhaal over innovatie en adaptatie, over problemen en oplossingen. Een trilogie die begint in de binnenstad van Gouda en eindigt in de diepste polders van het land, de bakermat van de Goudse kaas. Wat betekent het om te wonen op een plek die onder je voeten wegzakt? En de expositie gaat verder. Wat is bodemdaling nu precies, hoe staat het met bodemdaling in Nederland en wereldwijd.  

Voorafgaand aan de officiële opening vond er een inhoudelijke bijeenkomst plaats met een welkom door Siemco Louwerse, directeur van het Watersnoodmuseum: "Binnen het geheel van verhalen over de Watersnoodramp 1953, klimaatverandering, water en zeespiegelstijging mag het onderwerp bodemdaling niet ontbreken. Wij hopen met de expositie het verhaal over bodemdaling laagdrempelig over te brengen op de bezoeker en bewustzijn te creëren."

In een vraaggesprek onder leiding van Stephanie Bakker met wethouder Michel Klijmij-van der Laan, voorzitter van het Platform Slappe Bodem en wethouder van de gemeente Gouda, en Gilles Erkens van Deltares, kwam naar voren hoe belangrijk het is dat we aandacht besteden aan het onderwerp bodemdaling. Michel Klijmij-van der Laan: "Bodemdaling is een sluipmoordenaar. De vraag is hoe we ermee gaan leven in plaats van ertegen te strijden." Gilles Erkens: "Afgelopen duizend jaar zijn we twee meter gezakt in het veengebied. Door bodemdaling verliezen we onze uitgangspositie om om te gaan met de zeespiegelstijging in de toekomst."

De expositie Sinking Cities Gouda is tot 15 mei 2023 te bezoeken in het Watersnoodmuseum. Ga voor meer informatie naar de website van het museum.

Het Platform Slappe Bodem is weer een deelnemer rijker. In januari 2023 heeft de gemeente De Ronde Venen zich aangesloten. Met Mijdrecht als hoofdplaats ligt de gemeente te midden van rivieren; het gebied is ontstaan door turfwinning en inpoldering. Bodemdaling is dan ook een belangrijk thema in De Ronde Venen.

Wethouder Anja Vijselaar (financiën, economie en mobiliteit): “Als gemeente met een slappe bodem horen we in dit netwerk thuis. We willen graag samenwerken op dit thema en van elkaar leren. We verwachten veel inspiratie op te doen, kennis te delen met andere deelnemers en vraagstukken in te brengen die we met elkaar kunnen oplossen.”

“Bij ons ambtelijk apparaat zit bovendien veel kennis over bodemdaling die we willen inbrengen”, vervolgt Vijselaar. “Bijvoorbeeld over de manier waarop je bepaalde problematieken kunt oplossen. Die kennis willen we graag delen met de andere deelnemers.”

Op de vraag over haar persoonlijke ervaring met bodemdaling noemt Vijselaar onder meer haar studie civiele techniek: “Ik heb daar ervaring en kennis over en met bodemgesteldheid opgedaan, en vind het een fascinerend onderdeel van onze omgeving en ons land.” Daarnaast heeft ze als inwoner van het gebied dagelijks te maken met ‘bodemdalingperikelen’.

Het PSB is blij De Ronde Venen aan boord te hebben en kijkt uit naar een vruchtbare samenwerking!

In de Verzamelbrief bodem en ondergrond die op 19 januari 2023 naar de Tweede Kamer is verstuurd, maakt de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat bekend dat de Regeling bodemkwaliteit (Rbk) zal worden aangepast om de toepassing van schuimglas in Nederland mogelijk te maken. Daarmee geeft zij gehoor aan een oproep die het Platform Slappe Bodem in 2020 heeft gedaan. Gemeenten, waterschappen en provincies krijgen hiermee beschikking over een materiaal dat helpt in de strijd tegen bodemdaling en zettingen van infrastructuur.

Schuimglas is een zeer licht, innovatief en circulair ophoogmateriaal. Het wordt gemaakt uit ingezameld glas. Tot nu toe is slechts één type schuimglas gecertificeerd en dus toegestaan in Nederland: alleen wanneer transparant glas wordt gebruikt bij de productie, mag het product worden toegepast. Wanneer ook gekleurd glas wordt gebruikt, zou er volgens de huidige wetgeving te veel kans zijn op uitspoeling van zware metalen. Uit pilots (proefopstellingen in de praktijk, zoals in Hazerswoude-Dorp, gemeente Alphen aan den Rijn) blijkt echter dat van uitspoeling nauwelijks sprake is. Het Platform Slappe Bodem heeft er daarom voor gepleit om de wetgeving op een logische en verantwoorde manier aan te passen, zodat het product breder kan worden toegepast en meer producenten en leveranciers op de markt het product kunnen aanbieden. Het RIVM heeft nu ook geconstateerd dat dit verantwoord kan.

Voor het ophogen van infrastructuur worden nu vaak zogenaamde BIM’s gebruikt, lavagesteente dat wordt aangevoerd uit Griekenland, of EPS, een aardolieproduct. Ingezameld glas is dichter bij huis ruim voor handen en is daarom ook vanuit oogpunt van duurzaamheid interessant.

Het Platform is blij met de stap van de staatssecretaris en werkt samen met het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen graag mee aan de wijziging van de Rbk en de implementatie.

(Beeld: reportage Studio Alphen over de proef in Hazerswoude-Dorp)

Vorige week ontvingen wij het verdrietige bericht dat Sjaak Langeslag, hoogheemraad van het Hoogheemraadschap van Rijnland, is overleden.

Sjaak was sinds 2015 betrokken bij de bestuurlijke kerngroep van het Platform Slappe Bodem. Hij heeft veel betekend voor het Platform en hij heeft een grote bijdrage gehad in de samenwerking tussen waterschappen, gemeenten en provincies. Het thema bodemdaling is mede dankzij de inzet van Sjaak op de politieke agenda gekomen. Met zijn energie en inzet was hij ook een van de drijvende krachten achter de totstandkoming van het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen. Van maart tot oktober van 2022 was Sjaak de interimvoorzitter van het Platform.

We herinneren ons Sjaak als een kundige bestuurder die zijn nek durfde uit te steken. Meer dan dat zullen we Sjaak enorm missen om zijn vriendelijke persoonlijkheid, gedrevenheid en kennis. Sjaak was een hele prettige en altijd opgewekte samenwerkingspartner. Het Platform Slappe Bodem wenst de familie Langeslag veel sterkte toe met het verwerken van dit grote verlies

Met de Kamerbrief Water en bodem sturend die op 25 november 2022 is verschenen, heeft het kabinet nadere invulling gegeven aan het regeerakkoord en de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). ‘Water en bodem sturend’ (WBS) wordt een belangrijk uitgangspunt in de ruimtelijke ordening van Nederland. Het Platform Slappe Bodem vindt dat met de brief een goede stap wordt gezet om bodemdaling hoger op de agenda te zetten en er concrete nationale doelen aan te verbinden. Die stap is van cruciaal belang: voor de woningbouwplannen die vooral in de laag gelegen delen van Nederland moeten worden gerealiseerd, het behoud van de bestaande woonomgeving en het realiseren van de kwaliteits- en klimaatdoelen.

Niet afwentelen
Het Platform juicht toe dat de bepleite levenscycluskostenbenadering als instrument ingezet wordt om duurzame keuzes te maken in bebouwde gebieden en om kosten (o.a. voor bodemdaling) niet af te wentelen op de toekomst. Verbetering en het meer dwingend maken van de watertoets kan leiden tot duurzamere keuzes. Dit moet in nauwe samenwerking met en tussen gemeenten en waterschappen worden vormgegeven. Met het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie hebben gemeenten, waterschappen en provincies al afgesproken ernaar te streven om in 2050 klimaatadaptief te zijn. Bodemdaling maakt onderdeel uit van deze afspraak. Met de Kamerbrief wordt dit nog eens aangescherpt.

Uitvoerbaarheid
Het Platform kan zich erin vinden dat er op slappe bodems onder voorwaarden gebouwd kan worden. Er zijn voorbeelden waar dit principe al is toegepast, zoals in de Zuidplaspolder bij Gouda (Westergouwe). Het is cruciaal dat de verschillende overheden hierin samenwerken. In de komende jaren zullen er nog veel huizen bijgebouwd moeten worden, waarbij de inrichting van deze nieuwe woonwijken bodemdalingsbestendig moet zijn. Daarvoor is kennis nodig, evenals regels en geld. De uitvoerbaarheid is dan ook een zorgpunt voor het Platform: bodemdalingsbestendige, klimaatadaptieve maatregelen leveren op termijn minder schade op, maar kosten nu geld en vragen expertise en omgevingsinformatie. Die factoren zijn niet overal aanwezig. Het gemeentefonds zou bijvoorbeeld beter moeten aansluiten op dit gat.

Bestaande woningvoorraad
Er zal ook een flinke inspanning geleverd moeten worden om de bestaande woonomgeving en openbare ruimte klimaatadaptief en bodemdalingsbestendig te maken. Dit is van groot belang om de huidige woningvoorraad kwantitatief en kwalitatief op peil te houden. In bebouwde gebieden is deze aanpak nog complexer dan bij nieuwbouw. Het verhogen van het grondwaterpeil alleen is in bebouwde gebieden niet voldoende, er moet innovatief en lichtgewicht worden opgehoogd en gereconstrueerd. Een bodemdalingsbestendige openbare ruimte is bovendien een voor iedereen toegankelijke openbare ruimte. 

Gebiedsprocessen
De landelijke gebieden hebben met het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en het sturend maken van water en bodem flinke opgaven te verwerken. De samenhang van opgaven biedt kansen voor een geharmoniseerde aanpak, maar de complexiteit brengt ook het risico met zich mee dat gebiedsprocessen vertragen. Om de verschillende doelen te dienen en processen niet te vertragen, is het nodig om de onderlinge afhankelijkheden tussen de veenoxidatie, stikstof en waterkwaliteit goed in beeld te brengen. Daarbij is het van belang de gebiedskenmerken – water, bodem en landschap, maar ook sociaaleconomische en sociaalmaatschappelijke thema’s – bij de te maken keuzes te betrekken. Dat kan alleen op gebiedsniveau en met voldoende middelen en kennis. 

De keuze om grondwaterstanden structureel te verhogen, ondersteunt het Platform: niet alleen om de bodemdaling te stoppen, maar ook om schade aan bestaande gebouwen en infrastructuur in landelijke gebieden zoveel mogelijk te voorkomen. Hoe dat kan worden bereikt, kan het beste – met de nodige ondersteuning – in gebieden worden vormgegeven. In die gebieden moet er met elkaar worden onderzocht of en hoe aan een toenemende watervraag voldaan kan worden. Samenwerking tussen overheden – gemeenten, waterschappen, provincies en rijk – is daarom cruciaal om de bewoners en gebruikers van de gronden duidelijkheid en toekomstperspectief te bieden.

Faciliteren uitvoering
Het Platform Slappe Bodem dringt erop aan de uitvoerbaarheid verder te ondersteunen. Niet alleen met een richtinggevend kader, maar ook met kennis, data, ruimte voor innovatie en experiment en voldoende middelen. Het Platform staat klaar om bodemdalingsbestendigheid in bebouwde en landelijke gebieden verder handen en voeten te geven met ondersteuning van het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen.

De Floriade was het passende decor voor het zevende Nationaal congres bodemdaling op 6 oktober 2022. Het thema ‘Bouw beter met bodemdaling’ kwam in diverse vormen terug in de gesprekken die op het podium en tijdens de vele inhoudelijke sessies gevoerd werden. 

“We kunnen en moeten in Nederland beter met bodemdaling omgaan dan we voorheen gedaan hebben, om de gevolgen ervan niet langer af te wentelen op toekomstige generaties”, luidde het overal. De mogelijkheden en grenzen van het water- en bodemsysteem moeten daarom vooraan staan. Gelukkig wordt de handschoen al opgepakt, bijvoorbeeld door het beter organiseren van kennisdoorwerking via het Kenniscentrum bodemdaling en funderingen en in de gebiedsprocessen in de veenweiden. Door heldere doelen op nationaal niveau te stellen en bijbehorende middelen te organiseren, kan en moet de aanpak verder versterkt worden. De verwachtingen voor de aangekondigde Kamerbrieven over het sturend maken van water en bodem en het Nationaal programma voor landelijk gebied zijn dan ook hooggespannen.

Uit het gesprek tussen de Flevolandse bestuurders werd duidelijk dat de aanpak van bodemdaling zich niet moet beperken tot de veengebieden. Ook de kleigebieden in Flevoland en de Noordoostpolder geven de nodige hoofdbrekens voor bebouwing en infrastructuur, maar ook voor de landbouw. Waterschap, provincie en gemeente Almere zijn zich hiervan terdege bewust en zoeken gebiedsgericht de passende oplossingen. Piet Boer van waterschap Zuiderzeeland introduceerde de term ‘bonte bodem’ en die kwam geregeld terug tijdens de rest van de dag.

Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving Jannemarie de Jonge vroeg om reacties op de visievorming voor de toekomstige ontwikkeling van het landgebruik in Nederland op basis van het natuurlijke water- bodemsysteem. Wat hebben decentrale overheden en gebiedspartijen nodig om hieraan invulling te geven? De grote cultuuromslag zal veel tijd vragen. Nationale doelen en perspectieven helpen om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.